یکی از قطعات مهمی که نقش بسزایی در کاهش آلایندگی خودروهایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند دارد، کاتالیست خودرو است. این قطعه که معمولا در مسیر خروجی هوای موتور قرار می‌گیرد، باعث می‌شود تا درصد زیادی از کربن و سایر آلاینده‌های هوا و محیط زیست، به بیرون انتقال نیافته و در نتیجه آلایندگی خودرو را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
کاتالیست چیست؟
کاتالیست قطعه‌ای از اگزوز است که گازهای سمی نظیر کربن منوکسید، هیدرو کربن و اکسیدهای نیتروژن را که از احتراق سوخت درون سیلندر ایجاد شده است را طی یک فرایند شیمیایی به گازهای بی‌خطر و غیرسمی تبدیل می‌کند. همچنین کاتالیزور، اکسید ازت که ماده‌ای سمی است را به گاز ازت که یک گاز بی‌خطر می‌باشد تبدیل می‌نماید.
کاتالیست‌ها از ساختاری اسنفج‌گونه و از جنس فلزاتی گران‌بها نظیر رودیم، پالادیوم و پلاتین تشکیل شده‌اند تا هنگام خروجی گازها از درون این ساختار اسنفجی شکل، سطح تماس بیشتری ایجاد شود و فرآیند شیمیایی به بهترین شکل ممکن انجام پذیرد. اما کاتالیست‌ها به منظور ایجاد فرآیند شیمیایی به دمای بسیار بالایی نیاز دارند، از همین رو محل نصب این قطعه درست در ابتدای اگزوز و دقیقا بعد از خروجی‌های منیفولد دود قرار دارد تا از همان گرمای ناشی از احتراق به دمای مورد نظر برسد.
قابل ذکر است کاتالیست تا ۹۰ درصد گازهای سمی را به گازهای غیرسمی تبدیل می‌نماید و نقش موثری در عدم آلودگی هوا ایفا می‌کند.
اما همانطور که می‌دانید کاتالیست نیز همچون سایر قطعات موجود در خودرو، یک طول عمر مفید داشته و پس از آن کارایی اولیه خود را از دست خواهد داد. در استاندارهای جدید زیست محیطی در تولید خودرو، تمام خودروهایی که از موتور محرک با سوخت فسیلی استفاده می‌کنند، باید مجهز به این قطعه باشند و بدون آن اجازه تردد در خیابان‌های شهر را نخواهند داشت.
عمر مفید کاتالیزور خودرو چقدر است؟
به طور متوسط عمر مفید کارکرد هر کاتالیست خودرو بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر است و از این رقم تجاوز نمی‌کند. اگر مدت زمان زیادی است که کاتالیست خودروی خود را تعویض نکرده‌اید، باید بدانید که عملکرد آن در تبدیل گازهای پرخطر به بی‌خطر بسیار ضعیف شده است و امکان رد شدن آن از تست‌های معاینه فنی بسیار بالا است. به طور متوسط هر کاتالیست عمر مفیدی بین ۳ تا ۴ سال را دارد و پس از آن کارایی خود را به طور کامل از دست می‌دهد و به این ترتیب خودروی شما به یک آلاینده محیط زیست تبدیل می‌شود.
پیامد حذف خودسرانه کاتالیست:
کارخانجات اتومبیلسازی موتور خودرو را با در نظر داشتن وجود این قطعه سر راه گازهای خروجی موتور طراحی و تنظیم کردهاند و یکی از مهمترین سنسورهای کامپیوتر ماشین به نام سنسور اکسیژن روی این قطعه می‌باشد که این سنسور هوای لازم برای احتراق در موتور را از طریق ارتباط با ECU یا مغز هوشمند کنترل می‌کند و تنظیم‌کننده مکش هواست و با تنظیم این میزان هوا احتراق سوخت خودرو نیز متناسب با وضعیتی که دور موتور دارد، تنظیم می‌شود و در نتیجه وقتی کاتالیست برداشته و سنسور از دور خارج شود، شاید کمی بر قدرت موتور افزوده شود یا به قولی نفس ماشین باز شود، اما سیستم تنظیم هوای ورودی به موتور به هم خورده و سوخت متناسب با دور موتور خودرو نمی‌سوزد و احتراق به صورت ناقص انجام می‌شود.
بنابراین علاوه بر اینکه آلایندگی موتور بالا می‌رود، به دلیل احتراق ناقصی که انجام می‌شود، قطعات موتور نیز دچار فرسایش می‌شوند. افزایش آلایندگی‌های محیطی و درنتیجه ایجاد مشکلات زیست‌محیطی از طریق افزاش مونواکسیدکربن، هیدروکربن‌های نسوخته و اکسیدهای نیتروژن موجود در هوا پیامدهای خطرناکی برای انسان خواهد داشت.
امروزه که آلودگیهای ساخت دست انسان هر روز بیشتر از دیروز، محیط زیست انسانها را تهدید می‌کند، اهمیت این قطعه در کاهش آلودگی هوای شهرها چندین برابر شده است. مبدل‌های کاتالیست که هم‌اکنون بر روی خودروهای تولیدی در ایران نصب می‌شود تا میزان آلایندگی آنها را کاهش دهد. پس از ۸۰ هزار کیلومتر عملاً کارایی خود را از دست می‌دهد و آزمایش‌ها نشان می‌دهد از این مرحله به بعد میزان آلایندگی خودرو افزایش می‌یابد.
به لحاظ زمانی نیز متوسط عمر مبدل کاتالیستی چیزی حدود ۴ سال است و پس از آن برای آسیب ندیدن خودرو و همچنین کاهش میزان آلودگی باید کاتالیست را تعویض کرد.
هزینه تعویض کاتالیست خودرو چقدر است؟
یکی دیگر از بحث‌های مهم در زمینه تعویض کاتالیست، هزینه آن است. از آنجا که در کشورهای اروپایی و پیشرفته به محیط زیست اهمیت بسیار زیادی داده می‌شود، هزینه تعویض این قطعه حیاتی در بحث آلودگی محیط زیست رایگان بوده و رانندگان می‌توانند بدون اینکه نیاز باشد هزینه‌ای را بابت تعویض این قطعه بپردازند، پس از پایان عمر مفید کاتالیست خودروی خود، آن را تعویض نمایند.
اما بحث محیط زیست همواره یکی از بحث‌های جانبی و بدون اهمیت در کشور ما بوده و هست و همین امر سبب شده است تا هزینه تعویض این قطعه مهم، در کشور ما زیاد باشد. با توجه به گرانی‌های اخیر در بحث لوازم یدکی و مصرفی خودرو، به نظر می‌رسد تعویض این قطعه برای رانندگان چندان اهمیت نداشته باشد و پرداخت قیمت زیاد این قطعه برای بسیاری از رانندگان چندان عقلانی نیست.
دلایل خرابی کاتالیست خودرو چیست؟
کاتالیست‌ها بدلیل ساختار خود کاملا حساس و شکننده هستند، از همین رو می‌توانند در صورت رعایت نکردن برخی نکات به سرعت آسیب ببنید.
- رایج ترین علل خرابی کاتالیست‌ها به گرفتگی منافز اسنفجی آن باز می‌گردد، چرا که در صورت گرفتگی باعث می‌شود دود خروجی از سیلندر براحتی از کاتالیست عبور نکند و این فشار بیش از حد موجب تخریب این قطعه خواهد شد.
- از دیگر دلایل خرابی کاتالیست‌ها، ضربه‌های فیزیکی به این قطعه باز خواهد گشت. همانطور اشاره شد ساختار کاتالیست‌ها بسیار شکننده است و در صورت ضربه وارد شدن به محفظه خارجی آن باعث می‌شود که کاتالیست خرد شود.
- خرابی سیستم جرقه زنی موتور از دیگر عوامل خرابی پیش از موعد کاتالیست‌هاست، چرا که در صورت عدم احتراق مناسب، مخلوط هوا و بنزین بصور ناقص می‌سوزد و و گازهای حاصل از این احتراق ناقص باعث آسیب دیدگی کاتالیست‌ها خواهد شد.
- ریختن مکمل‌های انژکتور شور در باک یا اکتان بوسترها برای کاتالیزور ضرر دارد، لذا از این مواد در خودرویتان استفاده نکنید.
- کاتالیست همچنین به دمای زیاد بسیار حساس است، بطوریکه اگر دمای این قطعه به بیش از حد مجاز برسد، باعث خرابی و از دست دادن خاصیتش خواهد شد. این مشکل در زمانی ایجاد می‌شود که دمای موتور به دلایل مختلف بیش از حد افزایش یابد.
- در مناطقی که آب و هوای شرجی دارند، رطوبت نقش مهمی در پوسیدگی و خرابی منجر به تعویض زود هنگام اگزوز و کاتالیست دارد.
- میزان خلوص گازهای خروجی از سیلندر برای سلامت کاتالیست بسیار مهم است، چرا که اگر گازهای خروجی به موادی دیگر آغشته باشد، به مرور زمان اثر خود را از دست خواهد داد. برای مثال زمانی که واشر سر سیلندر خودرو دچار مشکل باشد و ترکیب روغن و آب وارد سیلندر شود، ناچارا گازهای خروجی هم به مواد فوق آغشته شده و به کاتالیست‌ها آسیب می‌زند.
نکته:
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که اگر هر یک از موارد فوق باعث خرابی کاتالیزور شده است، باید ابتدا عیب مورد نظر را رفع کرده و سپس اقدام به تعویض کاتالیزور نمایید. زیرا تا وقتی عامل اصلی خرابی ریشه‌یابی نشود، صرفا تعویض کاتالیزور مشکل را حل نمی‌کند و پس از مدتی دوباره کارکرد آن مختل می‌شود.
علائم خرابی کاتالیست خودرو (Catalytic converter) چیست؟
افزایش ناگهانی مصرف سوخت- افت شتابگیری
- بد کار کردن خودرو همراه با لرزش در حالت دور آرام
- ممکن است خودروی شما روشن نشود یا بد استارت بخورد.
- چراغ اخطار (چک) در پشت آمپر روشن می‌شود.
- در صورتی که خودرو کاملا سرد باشد، اگر کاتالیزور را با دست تکان دهید و صدایی شبیه تکان خوردن سنگریزه در داخل آن به گوش برسد، نشانه‌ای از ریختن شبکه‌های داخل آن است.
- بوی بد یکی از شایع‌ترین علائم خرابی کاتالیست می‌باشد. اگر بویی شبیه تخم مرغ گندیده احساس کردید و به مرور زمان بو بیشتر شد، نشانه خرابی کاتالیزور است.
- کاهش دمای کاتالیزور (با توجه به اینکه بازدهی واقعی کاتالیزور هنگامی است که دمای آن بالا می‌رود و حتی احتمال دارد تا مرز ۷۰۰ و ۸۰۰ درجه هم نزدیک شود، پس کاتالیزوری که پس از مدتی رانندگی و گرم شدن موتور هنوز به دمای ایده‌آل خود نرسیده باشد، معیوب است).
نکته: البته راه تشخیص دمای کاتالیزور نیازمند دستگاهی به نام حرارت سنج اینفِرارِد است. - خودروی شما در تست آلایندگی مردود می‌شود (مقادیر HC و CO بیشتر از نرمال).
افزایش ناگهانی مصرف سوخت
دیدگاهتان را بنویسید